«Η πιο παγκόσµια ποιότητα είναι η διαφορετικότητα» Michel de Montaigne
Τα χαρισµατικά και ταλαντούχα παιδιά είναι µια πραγµατικότητα που απασχολεί την κοινωνία από τα αρχαία χρόνια. Κινέζοι και αρχαίοι Έλληνες έδιναν τον δικό τους ορισµό της χαρισµατικότητας και αντιµετώπιζαν τα χαρισµατικά παιδιά µε ιδιαίτερο τρόπο. Στην εποχή µας τα παιδιά αυτά αντιµετωπίζονται κάποιες φορές ως παιδιά-θαύµατα, προξενούν τον θαυµασµό και εξελίσσονται, όταν υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες ώστε τα ταλέντα και οι ιδιαίτερες ικανότητές τους να ανθίσουν. Μπορεί όµως και να «σπαταληθούν», αν κανένας και από πολύ µικρή ηλικία δεν τα αναγνωρίσει και τα ταυτοποιήσει ως τέτοια. Έτσι, µπορεί η πορεία αυτών των παιδιών, που γεννιούνται ευλογηµένα, να µην είναι η αναµενόµενη και να γίνουν, πιθανόν, δυστυχή.
Με τον όρο χαρισματικό παιδί αναφερόμαστε στο παιδί που συνδυάζει πολύ υψηλές ικανότητες τόσο στο γνωστικό όσο και στο συναισθηματικό τομέα. Η πιο σημαντική λέξη που πρέπει να είναι χαραγμένη στο μυαλό μας σχετικά με τη χαρισματικότητα, είναι η λέξη «δυναμικό» και όχι «καλή συμπεριφορά». Το δυναμικό υπάρχει, αλλά την έννοια και εικόνα του «καλού μαθητή» – όπως αυτή επικρατεί παραδοσιακά, δηλαδή βασισμένη στις υψηλές επιδόσεις και στην πειθαρχία στους κανόνες της τάξης – συχνά εργάζονται για να την ικανοποιήσουν περισσότερο σκληρά μαθητές, οι οποίοι βρίσκονται στον τυπικό πληθυσμό, παρά οι χαρισματικοί συμμαθητές τους.
Επομένως το νοητικό κριτήριο δεν είναι το μοναδικό κριτήριο για να χαρακτηρίσουμε ένα παιδί ως χαρισματικό. Αντίθετα θα πρέπει να συνυπολογίσουμε και άλλα χαρακτηριστικά προσωπικότητας, που είναι εξίσου σημαντικά, όπως είναι το κίνητρο επίτευξης, η επιμονή μέχρι την ολοκλήρωση του τελικού στόχου και η δημιουργικότητα (η άνω του μέσου όρου δηλαδή ικανότητα) να δίνονται λύσεις σε συνηθισμένα-καθημερινά προβλήματα. Ωστόσο, τα χαρισματικά παιδιά διαφέρουν ουσιαστικά από εκείνα τα παιδιά που απέκτησαν με μεγάλη προσπάθεια κάποιες δεξιότητες. Θα πρέπει δηλαδή να διαφοροποιήσουμε το χαρισματικό παιδί από το ταλαντούχο, που διαθέτει εξαιρετική ικανότητα σε έναν μόνο τομέα της επιστήμης ή της τέχνης, π.χ. στη μουσική.
Τα χαρακτηριστικά των χαρισματικών παιδιών
Θετικά :
– Μαθαίνουν και συγκρατούν µεγάλη ποσότητα πληροφοριών
– Κατανοούν έννοιες που απευθύνονται σε µεγαλύτερες ηλικίες
– Είναι περίεργα και έχουν διάφορα και κάποιες φορές έντονα ενδιαφέροντα
– Έχουν πλουσιότερο λεξιλόγιο και φραστική ικανότητα
– Έχουν γρήγορο και ευέλικτο τρόπο σκέψης
– Ικανότητα να ολοκληρώνουν µια διαδικασία από µικρή ηλικία
– Αντιλαµβάνονται ασυνήθιστες σχέσεις ανάµεσα σε αντικείµενα ή καταστάσεις
– Είναι ικανά να γενικεύουν πρωτότυπες ιδέες και να δίνουν λύσεις σε προβλήµατα
– Είναι επίµονα και µε προσήλωση στον στόχο σε τοµείς που τα ενδιαφέρουν
– Αναπτύσσουν τον δικό τους τρόπο σκέψης σε σχέση µε προβλήµατα ή ιδέες
– Μαθαίνουν πράγµατα σε µικρότερη ηλικία από τους συνοµηλίκους τους
– Έχουν ανάγκη από ελευθερία και ανεξαρτησία στη διαδικασία µάθησης
– Έχουν µεγάλη επιθυµία να µάθουν και να ανακαλύψουν πράγµατα τα οποία άπτονται των ενδιαφερόντων τους
– ∆οµούν και χειρίζονται υψηλού επιπέδου αφηρηµένες έννοιες
– Προτιµούν εργασίες περίπλοκες και µε προκλήσεις
– Μεταφέρουν και εφαρµόζουν τις γνώσεις που έχουν σε καινούριες καταστάσεις
– Προτιµούν να δουλεύουν µόνα τους
– ∆είχνουν έντονο ενδιαφέρον για τα βιβλία και συχνά µαθαίνουν να διαβάζουν σε πολύ µικρή ηλικία
– Είναι πιο ενεργητικά και µένουν συγκεντρωµένα για µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα
Αρνητικά :
– Αρνητική στάση απέναντι στη µάθηση, όταν το περιβάλλον δεν ευνοεί την ενασχόλησή τους µε τα ενδιαφέροντα που επιθυµούν και τα υποχρεώνει να συµβιβαστούν µε άλλες επιλογές
– Ανία ή άλλα προβλήµατα συµπεριφοράς, όταν δεν υπάρχουν προκλήσεις ή όταν τους ζητείται να µάθουν αυτά που ήδη γνωρίζουν
– Απογοήτευση, όταν µια ασυµφωνία στην ανάπτυξη (ενδοατοµικές διαφορές) επεµβαίνει απαγορευτικά σε στόχους που θέτουν τα ίδια για τον εαυτό τους
– Υποεπίδοση σε όλους τους τοµείς της µάθησης, όταν δεν αναγνωρίζονται οι ιδιαίτερες ικανότητές τους και δεν προγραµµατίζονται δραστηριότητες για την ικανοποίησή τους
– Ανασφάλεια, άγχος, αυτοαποµόνωση ή, αντίθετα, επιθετική συµπεριφορά, προκειµένου να αντιµετωπίσουν πιθανή απόρριψη από λιγότερο προικισµένους συνοµηλίκους. Τα προικισµένα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στα αισθήµατα των άλλων και αντιλαµβάνονται την απόρριψη έντονα.
– Ανάγκη για περισσότερη προσοχή από τους ενήλικους, προκειµένου να έχουν απαντήσεις στις ποικίλες ερωτήσεις τους.
– Χαµηλή ανοχή και δεκτικότητα απέναντι στους λιγότερο ικανούς
– Επίµονη άσκηση αυτοκριτικής, έτσι που πολλές φορές νοιώθουν ανεπαρκή, όταν η δουλειά τους δεν είναι τέλεια
– Υπερεκτίµηση των ικανοτήτων τους, µε αποτέλεσµα να θέτουν µη ρεαλιστικούς στόχους και να απογοητεύονται, όταν δεν τους επιτυγχάνουν
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς ενός χαρισματικού παιδιού;
· Όταν αντιληφθούν ότι οι δυνατότητες του παιδιού τους είναι μεγάλες να απευθυνθούν άμεσα στα Κ.Ε.Σ.Υ. (Κέντρα Εκπαιδευτικής & Συμβουλευτικής Υποστήριξης-Υπηρεσία του Υπουργείου Παιδείας & Θρησκευμάτων-όπου υπάρχει διεπιστημονική ομάδα), αφενός μεν για να λάβουν μια αξιόπιστη και έγκυρη γνωμάτευση, αφετέρου δε για να υπάρξει σταθερή συνεργασία με το σχολείο φοίτησης του μαθητή και συμβουλευτικές προτάσεις προς εκείνους.
· Είναι σημαντικό να το προτρέπουν να συναναστρέφεται με συνομήλικά του παιδιά και να μην απομακρύνεται από την παιδικότητά του.
· Να μην προβάλλουν και να μην υπερτονίζουν ως βασικό σημείο της προσωπικότητας του παιδιού τους τη γνωστική του υπεροχή.
· Είναι αναγκαίο να στοχεύουν στην εξισορρόπηση και εναρμόνιση της εντατικής του εκπαίδευσης με τις δραστηριότητες που αντιστοιχούν στη χρονολογική του ηλικία.
· Θα πρέπει να ενισχύουν την εμπιστοσύνη του παιδιού προς τον εαυτό του, απαραίτητο συστατικό στοιχείο της ομαλής ψυχοσυναισθηματικής του ανάπτυξης.
· Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να κατανοήσουν πρώτα τις συναισθηματικές κι έπειτα τις γνωστικές ανάγκες των χαρισματικών παιδιών τους και να επιδιώξουν τη ψυχική τους ισορροπία.
· Να απευθυνθούν σε ειδικό ψυχικής υγείας (παιδοψυχίατρο, ψυχολόγο), αν και παρ’ όλες τις προσπάθειές τους, το παιδί τους συνεχίζει να εμφανίζει συναισθηματικές δυσκολίες ή προβλήματα συμπεριφοράς και να ζητήσουν και οι ίδιοι συμβουλευτική υποστήριξη.
Κλείνοντας, οι γονείς ενός χαρισματικού παιδιού οφείλουν να απελευθερωθούν από στερεοτυπικές συμπεριφορές και προσωπικές προσδοκίες, να ενημερωθούν για τις ανάγκες και τις δυνατότητες του, να το αντιμετωπίσουν με κατανόηση και αποδοχή, ευαισθησία και ευελιξία.
Τα χαρισματικά παιδιά είναι ευλογία και επιβράβευση για την κοινωνία, είναι αυτά που μπορούν να διαμορφώσουν το μέλλον μας. Ας τα ενισχύσουμε, για να μπορέσουμε να τα ακολουθήσουμε!
Μιχάλης Μαμάρας
Πτυχιούχος Κλασικής Φιλολογίας του ΑΠΘ, Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση (MSc) και Επιμόρφωση στη Σχολική Ψυχολογία – Εκπαιδευτικό προσωπικό των ΚΔΑΠ ”Μεγαλώνουμε Μαζί”