«Η φύση είναι ένα βιβλίο που είναι μονίμως ανοιχτό, και ο άνεμος γυρίζει τις σελίδες του» ChristianBobin, Γάλλος Συγγραφέας, 1951 μ.X
Ο άνθρωπος μπορεί να αποτελεί ένα ον που δημιουργεί έργα, περιβάλλοντα και καταστάσεις, όπως σπίτια, κοινωνίες και νόμους, αλλά είναι και ο ίδιος ένα κομμάτι ενός μεγαλύτερου δημιουργήματος, αυτού που ονομάζουμε φύση. Έτσι, λοιπόν, παρ’ όλες τις τεχνολογικές και κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις, που δόμησαν ιστορικά τη σύγχρονη ανθρώπινη ζωή, είναι αδύνατη μία υπαρξιακή αναζήτηση και μία κατανόηση της ατομικής θέσης στην κοσμική πραγματικότητα, έξω από το φυσικό πλαίσιο. Ανάγκες και επιθυμίες των ανθρώπων απορρέουν και εξυπηρετούνται εντός των φυσικών δεδομένων και επιταγών.
Όμως, οι ασφυκτικοί ρυθμοί του σύγχρονου κοινωνικού γίγνεσθαι, με τις ανταγωνιστικές επαγγελματικές και μαθησιακές συνθήκες, οδηγούν πολλές φορές στη διαβίωση κάτω από τεχνητές και αφύσικα κατασκευασμένες προοπτικές, όπως για παράδειγμα η υποκατάσταση του εξωτερικού παιχνιδιού από τα «videogames» και η κατανάλωση άμεσα διαθέσιμων τυποποιημένων προϊόντων με αντοχή στο χρόνο αντί αγνών, ανεπεξέργαστων αγαθών.
Οι επιπτώσεις σκέψης και πράξης υπό ένα τέτοιο πρίσμα μπορούν να είναι πολύ αρνητικές για έναν ενήλικα και ακόμα περισσότερο για ένα παιδί, που δεν κατέχει πρότερες διαφορετικές εμπειρίες και που διανύει ένα ευαίσθητο, υπό διαμόρφωση και διαρκώς μεταβαλλόμενο τμήμα της ύπαρξής του. Αν κάτι τέτοιο γίνει αντιληπτό από γονείς και εκπαιδευτικούς, ιδιαίτερα των μεγάλων αστικών κέντρων, δύναται να πραγματοποιηθεί μια αλλαγή νοοτροπίας, που θα εντάσσει τη φύση στη ζωή των παιδιών και θα τους παρέχει με αυτόν τρόπο μία πληθώρα οφελών.
Η ευεργετικότητα της επαφής του παιδιού με τη φύση μπορεί να εντοπιστεί σε ένα σύστημα πολλαπλών, αλληλοσχετιζόμενων παραγόντων. Ο καθαρός αέρας, ο ήλιος, τα φυτά και τα ζώα δομούν ένα πλαίσιο πολυαισθητηριακών ερεθισμάτων, με ποικιλία σε εικόνες, μυρωδιές και ήχους, μεταφέροντας τα παιδιά σε έναν κόσμο ηρεμίας, γαλήνης, ελευθερίας και ψυχικής ευφορίας. Σε έναν κόσμο που υπάρχει ο φόβος για το άγνωστο, αλλά προσπελάζεται, μέσα από τη συμμετοχή σε μία νομοτελειακή συνθήκη, και έτσι οδηγεί στη συναισθηματική ολοκλήρωση. Έξω από τις αγχωτικές και καταπιεστικές κατευθύνσεις της σύγχρονης κοινωνίας, ανοίγονται οι δρόμοι της περισυλλογής και της εσωτερικής αναζήτησης, αποκτά πραγματικό νόημα η έννοια της ψυχαγωγίας, βελτιώνεται η διάθεση και εξωτερικεύεται ο εσωτερικός ψυχισμός των παιδιών.
Παράλληλα, τα παιδιά ενισχύουν την αυτογνωσία τους, αξιολογώντας τις ατομικές τους δυνατότητες και ανάγκες σε σχέση με το έμβιο και το άβιο περιβάλλον. Αυτή η κατάσταση συμβάλλει στην ψυχική ισορροπία, που με τη σειρά της ενισχύει τις κοινωνικές δεξιότητες. Στοιχεία των συγκεκριμένων δεξιοτήτων μπορούν να αναζητηθούν στην κατασκευή μιας κοσμοθεωρίας εκτίμησης για τη ζωή, οικολογικής/περιβαλλοντολογικής και φιλοζωικής συνείδησης, αναγνώρισης του μεγέθους και της αξίας των προσλαμβανόμενων από τη φύση αγαθών, ανθρωπισμού, αλτρουισμού, ωρίμανσης, αυτοπεποίθησης, ενσυναίσθησης, υπευθυνότητας, αυτορρύθμισης, οριοθέτησης συμπεριφορών και αγάπης.
Επιπρόσθετα, η επαφή των παιδιών με τη φύση εξασφαλίζει την καλλιέργεια του γνωστικού πεδίου, διότι είναι δυνατή η άμεση πρόσκτηση και επεξεργασία των πληροφοριών του φυσικού κόσμου από τα παιδιά. Ίδιες θετικές προοπτικές προσφέρει η φύση για τα παιδιά και στον τομέα της σωματικής υγείας, καθώς το ανοσοποιητικό σύστημα ενδυναμώνεται από τη φυσιολογική πρόσληψη μικροοργανισμών, τα κόκκαλα χτίζονται ισχυρότερα χάρη στη βιταμίνη D του ηλίου, ενώ επίσης τα προβλήματα της παχυσαρκίας και του διαβήτη περιορίζονται σε ποσοστά εκδήλωσης, λόγω του καθεστώτος της αθλητικής δραστηριότητας και άσκησης.
Ακόμα, η φύση προσφέρει τη δυνατότητα εκτεταμένης προόδου στις κινητικές και ψυχοκινητικές ικανότητες, με την ενεργητικότητα των παιδιών να διοχετεύεται σε ένα μεγάλο σύνολο παιχνιδιών και δράσεων. Συντονισμός κινήσεων μερών του σώματος, νευρομυϊκός έλεγχος, ισορροπίας, λεπτή και αδρή κινητικότητα, προσανατολισμός στο χώρο και το χρόνο και αντανακλαστικά συνιστούν παραδειγματικές πλευρές αυτής της ανάπτυξης.
Οικογενειακοί και εκπαιδευτικοί περίπατοι, εκδρομές, επισκέψεις ή ακόμα και πικνίκ σε δάση, βουνά, ποτάμια, λίμνες, παραλίες, φάρμες, πάρκα, κήπους και αυλές συνυφαίνονται με ένα πλήθος πρακτικών εξέλιξης των παιδιών. Η έμφυτη περιέργεια του ανθρώπου για εξερεύνηση και ανακάλυψη του κόσμου βρίσκει ανταπόκριση σε απόλυτο βαθμό στον ατελείωτο αριθμό υλικών και δεδομένων της φύσης. Εμείς οι ενήλικες οφείλουμε να κάμψουμε τα συναισθήματα υπερπροστατευτικότητας που μας διακατέχουν και να παρακινήσουμε τα παιδιά να τρέξουν, να παρατηρήσουν, να αγγίξουν, να συλλέξουν, να πειραματιστούν και να λερωθούν.
Το βρεγμένο χώμα, τα πεσμένα φύλλα ενός δέντρου, το πέταγμα μίας πεταλούδας, το στριφογύρισμα των μελισσών γύρω από τη φωλιά τους, το τιτίβισμα των μικρών πουλιών καθώς ταΐζονται από τη μητέρα τους αποτελούν κάποια από τα εκατομμύρια στιγμιότυπα της φύσης που μπορούν να λειτουργήσουν ως αφορμές και ως βάσεις για μάθηση. Δεν υπάρχει σχολικό μάθημα που να μη βρίσκει ερείσματα στο φυσικό κόσμο. Φυσική, χημεία, μαθηματικά γεωγραφία, βιολογία και γενικότερα το σύνολο των αναλυτικών προγραμμάτων δύνανται να διδαχθούν με τον αρτιότερο τρόπο εντός του χώρου από τον οποίον πηγάζουν οι αρχές και οι νόρμες τους, δηλαδή της φύσης.
Πού να βρεθεί καλύτερο μέρος από την εκβολή ενός ποταμού για να διδάξει κανείς τον κύκλο του νερού; Ποιος να αμφισβητήσει τη χρησιμότητα της μαθηματικής δραστηριότητας ζυγίσματος των φρούτων ή αυτήν της τοποθέτησης του γάλακτος της αγελάδας σε δοχεία διαφορετικής χωρητικότητας; Πώς να εξηγήσεις ευκολότερα σε ένα παιδί τις έννοιες της αναπαραγωγής, της γέννησης, των γηρατειών, των ασθενειών και των θανάτων από το να το φέρεις σε επαφή με τον κύκλο της ζωής ενός φυτού ή ενός ζώου; Ποιες είναι αναζωογονητικότερες αθλήσεις από τις πλούσιες σε οξυγόνο δραστηριότητες της πεζοπορίας, της ορειβασίας, της ποδηλασίας σε χώμα και της κολύμβησης σε θάλασσα; Πού να έρθει γρηγορότερα μία γεμάτη συναισθήματα έμπνευση για ζωγραφική από το ηλιοβασίλεμα σε ένα φαράγγι; Πώς να βρεθεί αξιότερος δάσκαλος της μουσικής από τα μελωδικά αηδόνια στα κλαδιά ενός ιβίσκου;
Αυτές οι διαπιστώσεις σε συνδυασμό με το γνωστικό φορτίο και τις καθοδηγητικές ενέργειες γονέων και εκπαιδευτικών μπορούν να αναδείξουν την παρθένα φύση, αλλά και τους πρωτογενείς οικονομικούς τομείς της γεωργίας και της κτηνοτροφίας ως τα πλέον επαρκή διδακτικά και μαθησιακά περιβάλλοντα, όπου η δημιουργικότητα, η ελεύθερη φαντασία, ο προσωπικός πειραματισμός, η άθληση και η συλλογή εμπειριών προκύπτουν πηγαία και συνεχώς. Ένας μεγεθυντικός φακός, μία φωτογραφική μηχανή, μία κάμερα, ένα ημερολόγιο φυσιοδίφη και μία θήκη συλλογής φύλλων, πετρωμάτων, βότσαλων και κογχυλιών συνιστούν μερικά από τα πολλά μέσα και εργαλεία γνωριμίας με τη φύση και εκκίνησης της εξερευνητικής περιπέτειας. Μιας περιπέτειας που απευθύνεται στα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες του συνόλου του μαθητικού πληθυσμού και δύναται να συμβάλλει μέχρι και στην αντιμετώπιση σοβαρών ειδικών δυσχερειών.
Παραδείγματα αυτής της θέσης εντοπίζονται σε μελέτες που φανερώνουν καταπράυνση των έντονων διαθέσεων και ενίσχυση της δεξιότητας συγκέντρωσης παιδιών με διάσπαση ελλειμματικής προσοχής – υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ), μέσα από την παρουσία τους σε γαλήνιους φυσικούς χώρους, όπως επίσης και στη δραστηριότητα της θεραπευτικής ιππασίας, που στοχεύει στην κινητική, κοινωνική και συναισθηματική αποκατάσταση ατόμων με ποικίλες αναπηρίες.
Συμπερασματικά, η φύση δεν παρατάει μετά τη γέννα τα παιδιά της, δηλαδή τους ανθρώπους, αλλά προσφέρεται να τα γαλουχήσει και να τα μορφώσει, παρέχοντας απλόχερα τις πολυδιάστατες και γεμάτες δέος πτυχές της.
«Να ξέραμε αφεντικό τι λένε οι πέτρες, τα λουλούδια, η βροχή! Μπορεί να φωνάζουν, να μας φωνάζουν κι εμείς να μην ακούμε!» Νίκος Καζαντζάκης, Έλληνας Συγγραφέας, 1883-1957 μ.Χ., Απόσπασμα από: «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά»
Δάσκαλος Δημοτικής Εκπαίδευσης (MSc στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση) και εκπαιδευτικό προσωπικό των ΚΔΑΠ ”Μεγαλώνουμε Μαζί”
