«Η γλώσσα είναι έμφυτη, προϊόν της φύσης μας και όχι του πολιτισμικού μας κεκτημένου» – Noam Chomsky
Η προδιάθεση για την εκμάθηση της γλώσσας είναι ένας μηχανισμός ο οποίος αναπτύσσεται στα παιδιά από την στιγμή που θα γεννηθούν. Σύγχρονοι γλωσσολόγοι και αναπτυξιολόγοι όπως ο Chomsky θεωρούν ότι η κατάκτηση της μητρικής γλώσσας από ένα φυσιολογικό παιδί νομοτελειακά θα ακολουθήσει μια εξελικτική πορεία η όποια είναι προδιαγραμμένη.
Η εξέλιξη αυτή προς την κατάκτηση της γλώσσας είναι γνωστή στην επιστημονική κοινότητα ως «Υπόθεση της Κρίσιμης Ηλικίας» και αφορά τα γνωστικά στάδια τα οποία μετέρχεται το παιδί κατά την ηλικία 3-8 ετών με στόχο την γλωσσική κατάκτηση. Απότελει δηλαδή μια βιολογικά προκαθορισμένη διαδικασία που πρέπει όμως να συντελεστεί στο χρονικό διάστημα 3-8 έτη όπου και μετά από αυτό η κατάκτηση της γλώσσας καθίσταται αδύνατη. Συμπέρασμα είναι λοιπόν ότι ο μηχανισμός ανάπτυξης ή γλωσσικής απόκτησης συνδυάζεται με την γενικότερη νοητική και βιολογική ανάπτυξη του ατόμου.
Τα τελευταία 25 χρόνια και μετά την εμφάνιση της γλωσσολογίας ως αυτούσιας επιστήμης κλινικές έρευνες σε παιδιά σε ΗΠΑ και Αγγλία (Chomsky) δείχνουν καθαρά ότι όλα τα παιδιά μετέρχονται ορισμένων κοινών σταδίων προς την κατάκτηση της γλώσσας όπως προαναφέραμε και παραπάνω.Ας δούμε αναλυτικότερα τα στάδια αυτά:
Προομιλητικό στάδιο ή Στάδιο της φωνολογικής ανάπτυξης (0-10/12 μηνών)
Αποτελεί το σημαντικότερο στάδιο προς την γλωσσική απόκτηση καθώς η απουσία του μας οδηγεί στη μελέτη άλλων ενδεχόμενων προβλημάτων του κεντρικού νευρικού συστήματος του παιδιού.
Το στάδιο αυτό χωρίζεται σε 3 φάσεις:
Α. Πρώτη Φάση (0-3 μηνών): Παραγωγή άναρθρων κραυγών, δοκιμασία των φωνητικών οργάνων γλώσσα, φωνητικές χορδές κλπ.
Β. Δέυτερη Φάση-Βάβισμα (3-6 /8 μηνών): Αποτελεί μεταβατική περίοδο και η ειδοποιός διαφορά με την πρώτη φάση έγκειται στην ποσοτική αύξηση των φωνητικών δράσεων αλλά κυρίως στην κοινωνική σκοπιμότητα των κραυγών. Το παιδί θέλει να εκφράσει κάποια του επιθυμία ή να επικοινωνήσει με το περιβάλλον του.
Γ. Τρίτη Φάση-Ιδιόμορφα Φωνολογικά Σύνολα (6/8-12 μηνών): Σε αυτή τη φάση παρουσιάζεται συστηματική παραγωγή ήχων με ρυθμό και επιτονισμό. Ήχοι που για το παιδί σημαίνουν χαρά, λύπη, επιθυμία για επικοινωνία και στο άκουσμα μιμούνται τον ρυθμό ομιλίας των ενηλίκων. Σε αυτή τη φάση ξεκινά η σύνδεση του προγλωσσικού σταδιού με το κυρίως γλωσσικό στάδιο που σηματοδοτείται με την άρθρωση της πρώτης λέξης.
Το στάδιο της μίας λέξης ή Ολοφραστικό στάδιο (10-12/20 μηνών)
Αφορά την άρθρωση της πρώτης λέξης και στο σημείο αυτό ξεκινά η συγκρότηση του γραμματικού μηχανισμού της γλώσσας. Στο στάδιο αυτό οι λέξεις του παιδιού δεν έχουν την ίδια αξία και λειτουργία με τις αντίστοιχες των ενηλίκων. Αντιπροσωπεύουν ολόκληρες προτάσεις και δύσκολα ερμηνεύονται λόγω της ελλειπτικής λειτουργίας της γλώσσας καθώς και επίσης επειδή υπάρχει αναντιστοιχία μορφής και νοήματος οι μελετητές αδυνατούν να κατανοήσουν την γραμματική λειτουργία (π.χ. το παιδί μπορεί να δει ένα σύννεφο και να πει την λέξη μπάλα).
Το στάδιο των προτάσεων με δύο λέξεις ή το στάδιο του τηλεγραφικού λόγου (18-20 μηνών/2 ετών).
Η χρήση της γλώσσας μοιάζει με τηλεγραφήματα γι αυτό και ονομάστηκε “telegraphic speech” (Barker). Οι λέξεις είναι κατά κανόνα ρήματα,ουσιαστικά ή επίθετα και ο συνδυασμός τους δεν είναι τυχαίος.Υπάρχουν 2 κατηγορίες λέξεων στην γλωσσολογία τις οποίες χρησιμοποιεί το παιδί σ’ αυτό το στάδιο για να κάνει τους συνδυασμούς του,η κλειστή κατηγορία και η ανοιχτή κατηγορια. Στην κλειστή κατηγορία βρίσκονται λέξεις οι οποίες χρησιμοποιούνται συχνά,είναι λίγες και είναι οποιοδήποτε μέρος του λόγου και πάντα συνδυάζονται με λέξεις της ανοιχτής κατηγορίας. Η ανοιχτή κατηγορία αποτελείται από λέξεις οι οποίες μπορούν να σταθούν και μόνες τους είναι πολλές αλλά χαμηλής συχνότητας (π.χ. καπέλο έξω ή μπαμπά μέσα ή πάει τσάντα).
Το στάδιο των προτάσεων με 2-3 λέξεις (2-3 ετών)
Στο στάδιο αυτό οι προτάσεις αποτελούνται από 2-3 λέξεις οι οποίες είναι συνήθως απλές άκλιτες λέξεις (π.χ. μαμά πόρτα κλείνει). Δυστυχώς ούτε σε αυτό το στάδιο έχουμε ολοκληρωμένη εικόνα για το πώς ο εγκέφαλος του παιδιού κατακτά την γλώσσα καθώς τα παιδιά δείχνουν να μιμούνται την ομιλία των ενηλίκων πράγμα που δεν συνάδει με τη «λογική των παιδιών». Γενικά και μέχρι την ηλικία των 3 ετών κύριος επιδιωκόμενος στόχος είναι η τοποθέτηση των λέξεων μέσα στη πρόταση και όχι τόσο η μορφολογική και η γραμματική παρουσία.
Το στάδιο της πλήρους μορφολογικής και συντακτικής ανάπτυξης (3-6 ετών).
Στο στάδιο αυτό παρατηρείται μια ταχύτατη εξέλιξη στη γλωσσική ικανότητα από το παιδί τόσο στην κατανόηση όσο και στην παραγωγή λόγου. Συντακτικά και μορφολογικά το παιδί αναπτύσσεται ταχύτατα και πλέον η ομιλία είναι σχεδόν όμοια με αυτή των ενηλίκων.
Τέλος αξίζει να επισημάνουμε ότι η γλωσσική λειτουργία των παιδιών 0-6 ετών δεν μιμείται την γλώσσα των ενηλίκων αλλά βασίζεται στα εισερχόμενα ερεθίσματα και ανάγεται σε μια πρώτη συστηματική σύλληψη της γλώσσας σχηματίζοντας αρχικά ένα απλό γλωσσικό σύστημα.
«Τα παιδιά δεν μαθαίνουν να μιλούν, ξέρουν να μιλούν» – Noam Chomsky
Η παιδική γλώσσα είναι ένα πολύπλοκο σύστημα το οποίο δοκιμάζεται σε κάθε στάδιο από τα παιδιά και αναπροσαρμόζεται ανάλογα με την ηλικία. Επιπλέον η παιδική γλώσσα δεν είναι ένα σύστημα που παρουσιάζει περισσότερα λάθη στην αρχή των σταδίων από ότι μεταγενέστερα αλλά είναι θέμα δοκιμής της γλώσσας από τα παιδιά. Έτσι το παιδί κάνει τις υποθέσεις του πάνω στη γλώσσα αναπροσαρμόζοντας σε κάθε δοκιμή λάθη και παρανοήσεις. (Για τον λόγο αυτό λάθη όπως το «δώνω» αντί του «δίνω» είναι θέμα αναλογίας καθώς το παιδί σκέφτεται τον σχηματισμό του αορίστου π.χ. του θύμωσα που αντιστοιχεί στον ενεστώτα του θυμώνω έτσι γιατί όχι το έδωσα του αορίστου να μην είναι το δώνω του ενεστώτα.)
«Συνοψίζοντας η γλωσσική κατάκτηση συντελείται διαισθητικά από το παιδί και ποτέ συνειδητά και η πρόοδος αποτελεί ο ανασχηματισμός ολόκληρου του γλωσσικού συστήματος και όχι κάποιου μεμονωμένου στοιχείου…»
Πτυχιούχος Παιδαγωγός με Ειδικές σπουδές στην Προπονητική και στη Σχολική Φυσική Αγωγή – Υπεύθυνος προγραμμάτων και δραστηριοτήτων των ΚΔΑΠ ”Μεγαλώνουμε Μαζί”
