«Αν θες να είσαι δυνατός, τότε μάθε να πολεμάς μόνος!»
Πολλές φορές στην καθημερινότητα μας χρησιμοποιούμε τη λέξη ανθεκτικότητα, προσδίδοντας της, θετική χροιά και θεωρώντας την εσφαλμένα, ένα μεγάλο πλεονέκτημα που χαρακτηρίζει τους ενήλικες. Τι είναι όμως η «ψυχική ανθεκτικότητα» επί της ουσίας;
– Το εσωτερικό μας κίνητρο για ανάπτυξη (Carl Rogers)
– Η ικανότητα κάποιου να επανακάμπτει ή να προσαρμόζεται εύκολα στις δυσκολίες ή στην αλλαγή (Μerriam Webster)
Η ψυχική ανθεκτικότητα καλλιεργείται από πολύ μικρή ηλικία και επομένως μπορεί να συνιστά κύριο χαρακτηριστικό του κάθε ατόμου, ανεξαρτήτως του ηλικιακού του επιπέδου.
«Κανείς δε γεννιέται ανθεκτικός, αλλά γίνεται! Είναι θέμα επιλογής!»
Προκειμένου τα «μικρά μας αστεράκια» να είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις προκλήσεις του μας θέτει η ίδια η ζωή, πρέπει να διαθέτουν ψυχοπνευματική δύναμη. Πιο συγκεκριμένα, επιβάλλεται να διαθέτουν ένα σεβαστό επίπεδο ισορροπίας, τόσο σε νοητικό, όσο και σε συναισθηματικό επίπεδο. Επομένως, θα ήταν ωφέλιμο να καταστεί σαφές πως η ψυχική ανθεκτικότητα δεν σχετίζεται τόσο πολύ με την ύπαρξη ενός «δυνατού χαρακτήρα», αλλά κατά βάση στην κατοχή μιας ολοκληρωμένης – συγκροτημένης προσωπικότητας.
Ψυχικά ανθεκτικά παιδιά είναι αυτά που διψούν να βιώσουν και να βγάλουν εις πέρας οποιαδήποτε πρόκληση τους εμφανίζεται, αντιμετωπίζοντας την, ως εμπειρία και ευκαιρία για μάθηση. Αυτά, όπου είναι έτοιμα να βιώσουν την αποτυχία, μέσα από την οποία βγαίνουν ακόμη πιο δυνατά και σοφά, με το πείσμα, το πάθος και την προσήλωση να μεγιστοποιείται όλο και περισσότερο.
Πώς όμως μπορούμε να καταστούμε εμείς ως γονείς και ως εκπαιδευτικοί, ικανοί ως προς την ανάπτυξη της διανοητικής τους δύναμης; Σε αυτό το εγχείρημα, ενδεχομένως να συμβάλει η υιοθέτηση του παρακάτω τρίπτυχου:
1) Αντικατάσταση αρνητικών σκέψεων με πιο ρεαλιστικές
2) Έλεγχος συναισθημάτων
3) Δράση που διέπεται από θετικότητα
Σημειώνονται, πολλαπλές στρατηγικές, τεχνικές πειθαρχίας και διδακτικά εργαλεία, τα οποία με τη σειρά τους είναι σε θέση να συμβάλουν στην ανάπτυξη «πνευματικών μυών».
Παρακάτω παρατίθενται δέκα (10) στρατηγικές μέσω των οποίων δύναται να αναπτυχθεί, έστω και στο ελάχιστο, η ψυχική ανθεκτικότητα του παιδιού, ούτως ώστε να εξελιχθεί σε έναν πνευματικά ισχυρό ενήλικα:
1) Πειθαρχία & Σεβασμός στην προσπάθεια
Η πειθαρχία συνίσταται να αφορά τη διδασκαλία του πώς τα παιδιά θα ενεργήσουν, προκείμενου την επόμενη φορά, το αποτέλεσμα της πράξης τους να κριθεί ως πιο επιτυχημένο, χωρίς ωστόσο να τους δημιουργηθεί άγχος ή ενοχές για τα ενδεχόμενα λάθη που θα διαπράξουν. Για αυτό, ας χρησιμοποιήσουμε «συνέπειες» διδακτικού περιεχομένου, μέσα από τις οποίες θα επέλθει η προαγωγή συγκεκριμένων δεξιοτήτων (επίλυση προβλημάτων, λήψη αποφάσεων, έλεγχος παρορμήσεων, αυτοπειθαρχία). Έτσι, το παιδί θα μάθει να ενεργεί παραγωγικά, ακόμη και σε περιπτώσεις που έρχεται αντιμέτωπο με πειρασμούς, αντίξοες συνθήκες και αποτυχίες.
2) Αποδοχή για τα λάθη& Ενσυναίσθηση
Ας επιχειρήσουμε να διδάξουμε στα παιδιά πως τα λάθη είναι μέρος της μαθησιακής διαδικασίας και κατά επέκταση οι αποτυχίες, αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής και ίσως πολλές φορές απαραίτητες για να οδηγηθούμε στην επιτυχία. Μέσα από τα λάθη μας μαθαίνουμε και λειτουργούν ως μαθήματα, επομένως σε καμιά περίπτωση δεν επιτρέπεται στην πρώτη αποτυχία να εγκαταλείψουμε. Εκεί θα κριθεί η μαχητικότητά μας. Ας προβούμε στη διαδικασία της αποσφαλμάτωσης. Ακόμη, θα ήταν καλό να επιχειρήσουμε να καλλιεργήσουμε και την ενσυναίσθηση: πρόκειται για την ικανότητα να στεκόμαι ηθικά, συναισθηματικά και πρακτικά δίπλα στον άλλον, να προσπαθώ να μπω στη θέση του, να μοιραστώ τα ίδια συναισθήματα με εκείνον, αλλά όχι για εκείνον.
3) Αυτοπεποίθηση
Είναι πολύ δύσκολο για τα παιδιά να νιώσουν ψυχικά ισχυρά, την ίδια στιγμή που βομβαρδίζουν τα ίδια τον εαυτό τους με υποβαθμίσεις μέσω του πέπλου του αισθήματος της ανικανότητας και της ανεπάρκειας. Ας διδάξουμε στο παιδί πώς να επαναπροσδιορίζει τις αρνητικές του σκέψεις, ώστε να σκεφτεί πιο ρεαλιστικά, αλλά σε καμιά περίπτωση ουτοπικά! Η ανάπτυξη θετικής αυτοεικόνας και αυτοεπίγνωσης κρίνεται εξίσου σημαντική.
4) Αντιμετώπιση φόβων
Στην περίπτωση που αποφεύγουμε οτιδήποτε τρομακτικό για το παιδί για να μη φοβηθεί, να μη πληγωθεί, να μη νιώσει ανασφάλεια, το μόνο που καταφέρνουμε είναι να ενισχύουμε την συναισθηματική του αδυναμία και να το κατατάσσουμε μέρα με τη μέρα όλο και περισσότερο ευάλωτο. Το παιδί πρέπει να έρθει αντιμέτωπο με τους φόβους του, οποιασδήποτε φύσεως και αν είναι, ώστε σταδιακά να είναι σε θέση να τους διαχειριστεί. Σε όλη αυτή την προσπάθεια, η ενθάρρυνση, η επιβράβευση και η ψυχολογική υποστήριξη κρίνονται μείζονος σημασίας.
5) «Αγκαλιάζοντας» τα αρνητικά συναισθήματα
Ας αφήσουμε το παιδί να έλθει αντιμέτωπο και να γνωρίσει όλα του τα συναισθήματα, είτε είναι θετικά, είτε αρνητικά. Να βιώσει το αίσθημα της απογοήτευσης, του φόβου, του πόνου, της θλίψης, της βαρεμάρας, της μοναξιάς. Κρίνεται αναγκαίο! Πολλοί από εμάς ανήκουμε στην κατηγορία των υπερπροστατευτικών γονέων, θεωρώντας πως έτσι θα κάνουμε τα παιδιά μας περισσότερο ευτυχισμένα. Μέγα λάθος! Το μόνο που καταφέρνουμε, είναι να τοποθετούμε τα παιδιά μας μέσα σε μια γυάλα, θεωρώντας πως έτσι τους κάνουμε καλό. Μόνο όμως που δεν πρόκειται για ευτύχημα αλλά για δυστύχημα. Μεγαλώνουμε ανίκανους και αδύναμους ενήλικες, για την κατάσταση των οποίων δεν φταίνε οι ίδιοι αλλά εμείς, οι οποίοι ορίσαμε και συνεχίζουμε να ορίζουμε εμμέσως τη ζωή τους. Στόχος μας πρέπει να είναι το μεγάλωμα ικανών, ανεξάρτητων και ελεύθερων παιδιών. Ως γονείς θα ήταν πιο ωφέλιμο να λειτουργούμε ως «καταφύγιο» και όχι ως «ασπίδα – προστατευτικό τείχος».
6) Δημιουργία χαρακτήρα
Η ύπαρξη μιας ισχυρής ηθικής πυξίδας θα αποτελέσει οδηγό σωστών αποφάσεων για το εκάστοτε παιδί. Ως γονείς, οφείλουμε να καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια, προκειμένου να παρέχουμε στα παιδιά μας σωστές αξίες και αρχές, οι οποίες θα λειτουργούν ως φάρος σε όλη τους τη ζωή. Παραδειγματικά, θα μπορούσαμε να υπογραμμίσουμε τη σημασία της ειλικρίνειας και της εντιμότητας, αντί της νίκης με κάθε κόστος.
7) Η ευγνωμοσύνη ως προτεραιότητα
Η ευγνωμοσύνη συνιστά μια θαυμάσια συνταγή κατά της αυτολύπησης, η οποία λειτουργεί μόνο ανασταλτικά στην αυτοβελτίωση και στη διανοητική μας δύναμη, συνιστώντας μάλιστα τη χειρότερη συνήθεια που μπορεί κάποιος να υιοθετήσει. Η ευγνωμοσύνη, η εκτίμηση και η πληρότητα για όσα διαθέτουμε και έχουμε κατακτήσει μπορούν να ενισχύσουν τη διάθεση του παιδιού και να λειτουργήσουν προληπτικά στην επίλυση προβλημάτων. Πρέπει να μας καταστεί σαφές ότι αν δεν απαλλαγούμε από την ενδογενή αίσθηση του ανικανοποίητου, ακόμη κι αν καταφέρουμε κάτι από όσα ποθούμε, θα διαπιστώσουμε ότι το επίτευγμα μας δεν είναι ποτέ πλήρες, ποτέ όπως το φανταζόμαστε, ποτέ αρκετό. Παράλληλα, η απογοήτευση είναι αυτή που «τραβάει από το χέρι την επιθυμία». Για αυτό τον λόγο, ακόμη και όταν η επιθυμία έχει ικανοποιηθεί, ακόμη και αν πρόκειται για την πιο πρωτόγονη και βαθιά, εξακολουθεί να υπάρχει ακόρεστη!
8) Ανάληψη προσωπικής ευθύνης
Η αποδοχή της προσωπικής ευθύνης συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση στην διαδικασία της οικοδόμησης της ψυχικής δύναμης. Είναι επιτρεπτές οι εξηγήσεις σε περίπτωση σφάλματος, αλλά σε καμιά περίπτωση οι δικαιολογίες. Δίνουμε χρόνο στο παιδί, λειτουργούμε καθοδηγητικά, και παρεμβαίνουμε όταν έχει φτάσει στο σημείο να κατηγορεί τους άλλους, ώστε να απαλλαχτεί το ίδιο από τις συνέπειες. Πρέπει να του καταστεί σαφές πως πρέπει να αναλαμβάνουμε τις ευθύνες των πράξεων μας και να παραδεχόμαστε το λάθος μας. Εκτιμάτε πάντα!
9) Ρύθμιση συναισθημάτων
Να επιδιώκουμε το παιδί να έρθει αντιμέτωπο με όλα του τα συναισθήματα και να τα αγκαλιάσει. Οφείλουμε να το διδάξουμε πως θα τα αντιμετωπίσει από μόνο του, ώστε να είναι σε θέση να τα διαχειριστεί και να τα ρυθμίσει, δίχως να εξαρτάται από εμάς. Έτσι, θα είναι προετοιμασμένο για κάθε είδους μάχη που θα κληθεί να δώσει.
10) Οι ίδιοι αποτελούμε πρότυπο ψυχικής αντοχής
Δεν δύναται να απαιτούμε να διαθέτει το παιδί μας μια ιδιότητα – χαρακτηριστικό, αν πρώτα από όλα, εμάς δεν μας διακρίνει. Ακόμη και αν διαθέτουμε αυτό το χαρακτηριστικό, στην προκειμένη περίπτωση τη ψυχική ανθεκτικότητα, οφείλουμε σε καθημερινή βάση να την ενισχύουμε. Η αλλαγή συνιστά μέρος της ζωής και η κατοχή ευελιξίας/προσαρμοστικότητας αποτελεί το κλειδί για την επιτυχία! Μάλιστα, θα ωφελούσε αν μιλούσαμε για τους προσωπικούς μας στόχους και για τις μικρές μάχες που δίνουμε συστηματικά σε οποιαδήποτε πρόκληση. Η αυτοπεποίθηση, η πυγμή – μαχητικότητα και η πνευματική δύναμη πρέπει να γίνουν προτεραιότητα στη ζωή μας!
Παιδαγωγός – Ειδική Παιδαγωγός ΜSc
