“Βρίσκω μεγάλη αξία και νόημα στη ζωή μου. Αν θέλετε να με βοηθήσετε μην με αλλάξετε για να ταιριάξω στον κόσμο σας. Ούτε να φτιάξετε μια γωνιά στον κόσμο σας ειδικά κατασκευασμένη για μένα. Εργαστείτε μαζί μου για να χτίσουμε περισσότερες γέφυρες μεταξύ μας”.

Η ονομασία της μεθόδου TEACCH προήλθε από τα αρχικά των λέξεων Treatment and Education of Autistic and Related Communication Handicapped Children, που μεταφράζεται ως εξής: Θεραπεία και Εκπαίδευση Παιδιών με Αυτισμό και Διαταραχές Επικοινωνίας. Η μέθοδος εισήχθη πρώτη φορά τη δεκαετία του ’70 από τον καθηγητή ψυχιατρικής Eric Schopler στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας των Η.Π.Α. και συνεχίστηκε από τον καθηγητή Gari Mesibov. Είναι ευρέως διαδεδομένη, αξιοποιείται πολύ συχνά και απευθύνεται σε άτομα που παρουσιάζουν αυτισμό και προβλήματα επικοινωνίας, όπως φαίνεται και από την ονομασία της.

Ο αυτισμός υπό το πρίσμα της μεθόδου θεωρείται ότι είναι μία άλλη «κουλτούρα», με την έννοια ότι τα αυτιστικά άτομα εμφανίζουν κοινά στοιχεία ως προς τον γνωστικό τομέα αλλά και ως προς τη συμπεριφορά, τα οποία διαφοροποιούνται ποιοτικά από εκείνα των ατόμων που δεν παρουσιάζουν αυτισμό. Επομένως, για να είναι αποτελεσματική η θεραπευτική προσέγγιση χρειάζεται να γίνουν κατάλληλες προσαρμογές στο περιβάλλον των ατόμων με αυτισμό, ώστε αυτό να είναι υποστηρικτικό απέναντί τους. Με άλλα λόγια, να μπορούν να το κατανοήσουν, να είναι σε θέση να επικοινωνήσουν επιτυχώς και να είναι αυτόνομα μέσα σε αυτό.

Προϋπόθεση εφαρμογής της δομημένης προσέγγισης είναι η απουσία προβλημάτων όρασης, καθώς αξιοποιείται η καλή οπτική τους αντίληψη. Η συγκεκριμένη διδακτική προσέγγιση κάνει εκτεταμένη χρήση οπτικοποιημένου υλικού, επιδιώκοντας την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αυτονομία των ατόμων αυτών.

Η εν λόγω μέθοδος στηρίζεται σε συγκεκριμένες παιδαγωγικές αρχές. Αρχικά, είναι η αξιολόγηση των ικανοτήτων, των ειδικών ενδιαφερόντων και των αναδυόμενων δεξιοτήτων του παιδιού με αυτισμό, προκειμένου αυτά να αξιοποιηθούν για τη δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού. Μια άλλη βασική αρχή είναι η συνεργασία με τους γονείς. Οι γονείς λαμβάνουν κατάλληλη εκπαίδευση, ώστε να έχουν ενεργό ρόλο στη θεραπευτική αντιμετώπιση για να υποστηρίζουν και να συνεχίζουν την εκπαιδευτική διαδικασία, ακόμα και στο πλαίσιο του σπιτιού. Σημαντικός στόχος της μεθόδου TEACCH είναι να βοηθήσει τα άτομα με αυτισμό να κατανοήσουν το περιβάλλον τους. Όταν αυτό είναι δομημένο, τότε λειτουργεί υποστηρικτικά και ανταποκρίνεται στον τρόπο σκέψης τους. Σε ένα οργανωμένο περιβάλλον τα άτομα αυτά είναι σε θέση να προσαρμοστούν ευκολότερα, καθώς είναι σταθερό, προβλέψιμο, έχει σαφείς λειτουργίες και κατανοητές απαιτήσεις. Με άλλα λόγια ακολουθούνται συγκεκριμένες ρουτίνες αναφορικά με τον χώρο και τον χρόνο που γίνεται το καθετί, γεγονός που προσφέρει ασφάλεια στα παιδιά αυτά.

Ο δεύτερος στόχος ενός δομημένου περιβάλλοντος είναι το άτομο με αυτισμό να επικοινωνήσει με τρόπο αυθόρμητο μέσα σε αυτό. Η γνωριμία και η εξοικείωση με το περιβάλλον ενθαρρύνουν το παιδί στην έκφραση των αναγκών και των σκέψεών του. Επίσης, η οργάνωση του περιβάλλοντος βοηθά στο να ολοκληρώνονται πιο εύκολα οι δραστηριότητες και να ακολουθούνται οι ρουτίνες. Τέλος, επιτυγχάνεται μεγαλύτερη αυτονομία, καθώς τα άτομα συνδέουν τους εκάστοτε χώρους με συγκεκριμένες ρουτίνες και δραστηριότητες.

Τα βασικά στοιχεία της δομημένης εκπαίδευσης TEACCH είναι τα ακόλουθα:

Α. Δόμηση και οργάνωση του φυσικού περιβάλλοντος

Γνωρίζουμε ότι τα παιδιά με αυτισμό συχνά είναι πολύ ανήσυχα. Η φυσική δόμηση του χώρου της τάξης αλλά και του σπιτιού, τα βοηθά να κατανοήσουν ότι πρέπει να παραμείνουν στη θέση τους και να εκτελέσουν τη δραστηριότητα σε συγκεκριμένο χώρο.

Βασικό στοιχείο της φυσικής δόμησης είναι ο τρόπος με τον οποίο χωρίζουμε το χώρο. Η φυσική δόμηση και οργάνωση του περιβάλλοντος της τάξης ή του σπιτιού, η κατάλληλη τοποθέτηση των επίπλων, σκοπό έχει να βοηθήσει το παιδί να κατανοήσει μέσα από την οπτική οδό τί γίνεται στην κάθε περιοχή, γνωρίζοντας τί να περιμένει. Η διαμόρφωση αυτή κάνει την τάξη και το χώρο κατανοητό και προβλέψιμο. Σημαντική περιοχή στις τάξεις για παιδιά με αυτισμό είναι η μεταβατική περιοχή. Σ` αυτή τοποθετείται το ατομικό ημερήσιο πρόγραμμα του κάθε παιδιού στο οποίο παριστάνονται ή γράφονται οι δραστηριότητες της ημέρας έτσι ώστε το παιδί να είναι ενημερωμένο για το τι πρόκειται να ακολουθήσει.

Η περιοχή ατομικής εργασίας είναι ιδιαίτερα σημαντική. Κάθε παιδί πρέπει να έχει τον ατομικό του χώρο εργασίας, όπου μαθαίνει να εργάζεται μόνο του και να φέρει εις πέρας την δραστηριότητα.

Μια άλλη περιοχή στις τάξεις με αυτισμό είναι η περιοχή ατομικής διδασκαλίας. Σ` αυτή το παιδί μαθαίνει ότι θα καθίσει με τον δάσκαλο για να εκπαιδευτεί σε μια νέα δραστηριότητα την οποία, όταν μάθει, θα την κάνει μόνο του στην περιοχή ατομικής εργασίας.

Β. Ατομικό ημερήσιο πρόγραμμα

Το δεύτερο σημαντικό χαρακτηριστικό στοιχείο της δομημένης εκπαίδευσης TEACCH είναι το ατομικό ημερήσιο πρόγραμμα του κάθε παιδιού, που το βοηθά να κατανοήσει ποιες δραστηριότητες θα κάνει κατά τη διάρκεια της ημέρας. Το πρόγραμμα αλλάζει από τη μια μέρα στην άλλη έτσι ώστε το παιδί να ξέρει ανά πάσα στιγμή και μέρα τι πρόκειται να ακολουθήσει. Διαφοροποιούμε το πρόγραμμα ώστε το παιδί να μάθει να αντιμετωπίζει τις αλλαγές, να μην κάνει τα ίδια πράγματα κάθε μέρα και επιπλέον να μάθει να παίρνει πρωτοβουλίες και να επιλέγει το ίδιο το άτομο τι θέλει να κάνει. Ο τρόπος που μαθαίνουμε στα παιδιά να χρησιμοποιούν το πρόγραμμα είναι αρχικά πολύ καθοδηγητικός. Τα μαθαίνουμε να παίρνουν μια εικόνα, μια φωτογραφία, ένα αντικείμενο (ανάλογα με αυτό που βρίσκεται στο

πρόγραμμα τους) κάθε φορά, την πρώτη αυτή που βρίσκεται πάνω–πάνω με κατεύθυνση είτε από πάνω προς τα κάτω, είτε από αριστερά προς τα δεξιά. Το παιδί αφού πάρει την εικόνα κατευθύνεται προς το μέρος της τάξης που δείχνει η εικόνα. Οι εικόνες ή τα αντικείμενα που χρησιμοποιούμε ονομάζονται μεταβατικά αντικείμενα επειδή βοηθούν το παιδί να μεταβεί, να περάσει από τη μια δραστηριότητα στην άλλη. Είναι απόλυτα κατανοητό αφού κάθε αντικείμενο που φεύγει από το πρόγραμμα δείχνει στο άτομο ότι η δραστηριότητα αυτή τελείωσε και ακολουθεί αυτή που συμβολίζεται με το επόμενο αντικείμενο-εικόνα.

Το πρόγραμμα είναι διαφορετικό για κάθε παιδί, είναι εξατομικευμένο, γιατί ένα πρόγραμμα που μπορεί να λειτουργεί θαυμάσια για ένα παιδί, μπορεί για κάποιο άλλο να μη σημαίνει τίποτα.

Γ. Σύστημα ατομικής εργασίας

Αποτελεί την επόμενη στρατηγική οργάνωσης μιας δραστηριότητας στο σχολείο ή στο σπίτι, έτσι ώστε το παιδί ή ο ενήλικας να το καταλαβαίνει και να μπορεί να το εφαρμόσει.

Δίνει απαντήσεις σε 4 σημαντικές ερωτήσεις:

Τι δουλειά θα κάνω;

Πόση δουλειά θα κάνω;

Πώς ξέρω ότι τελείωσα;

Τί ακολουθεί; Τί θα κάνω μετά;

Οι δραστηριότητες δεν είναι καινούργιες, αλλά τις έχει διδαχτεί από την εκπαιδεύτρια στην ώρα της ατομικής διδασκαλίας, ώστε να μπορεί να το κάνει μόνο του, χωρίς βοήθεια.

Τέλος, η Δομημένη Εκπαίδευση TEACCH, στηρίζεται στην πεποίθηση ότι οι γονείς είναι συν-θεραπευτές με τους επαγγελματίες, καθώς βασικός στόχος της είναι η

υποστήριξη του ατόμου με αυτισμό σε όλη την διάρκεια της ζωής του, μέσω της καθημερινής εφαρμογής των βασικών αρχών και τεχνικών της.

Μιχάλης Μαμάρας

Πτυχιούχος Κλασικής Φιλολογίας του ΑΠΘ, Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση (MSc) και Επιμόρφωση στη Σχολική Ψυχολογία – Εκπαιδευτικό προσωπικό των ΚΔΑΠ ”Μεγαλώνουμε Μαζί”