«Αν ένα παιδί δε μπορεί να μάθει με τον τρόπο
που το διδάσκουμε, τότε πρέπει να το διδάξουμε με τον τρόπο που
μπορεί να μάθει» – Μaria Montessori
Προκειμένου να βοηθηθεί ένα παιδί με ΔΕΠ-Υ μπορούν να πραγματοποιηθούν και στο πλαίσιο του σχολείου ποικίλες παρεμβάσεις, οι οποίες βέβαια, θα πρέπει να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του εκάστοτε παιδιού. Για τον λόγο αυτόν, κρίνεται αναγκαία η στενή συνεργασία του/της εκπαιδευτικού με τους γονείς και τον/την ειδικό που το παρακολουθεί.
Περιβαλλοντική οργάνωση της τάξης
Όσον αφορά το περιβάλλον της τάξης, το παιδί με ΔΕΠ-Υ θα πρέπει να έχει τη δική του συγκεκριμένη θέση μέσα στην αίθουσα καθ’ όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να κάθεται στα μπροστινά θρανία και κοντά στην έδρα, ώστε να βρίσκεται συνεχώς μέσα στο οπτικό πεδίο του/της εκπαιδευτικού. Αυτό μπορεί να συμβάλλει στην καλύτερη μεταξύ τους επικοινωνία και στη συχνή ανατροφοδότησή του από τον/την εκπαιδευτικό. Το παιδί που θα κάθεται δίπλα του πρέπει, εφόσον είναι εφικτό, να είναι ήσυχο, ώστε να αποτελεί ένα θετικό παράδειγμα προς μίμηση. Επιπλέον, προτιμότερο θα ήταν το θρανίο να βρίσκεται μακριά από πόρτες και παράθυρα, ώστε να αποφεύγεται όσο είναι δυνατόν η διάσπαση της προσοχής του παιδιού.
Στην περίπτωση που ο εκπαιδευτικός κρίνει πως το παιδί με ΔΕΠ-Υ πρέπει να αλλάξει θέση, προκειμένου να εργαστεί ήσυχα και πιο συγκεντρωμένα επιβάλλεται να εξηγήσει, τόσο στο ίδιο το παιδί, όσο και στην υπόλοιπη τάξη τον λόγο της αλλαγής αυτής, ώστε να αποφευχθούν τυχόν παρεξηγήσεις. Με άλλα λόγια, η αλλαγή πρέπει να εκληφθεί ως βοήθεια κι όχι ως τιμωρία.
Πάνω στο θρανίο του παιδιού πρέπει να βρίσκονται μόνο τα απολύτως απαραίτητα για το μάθημα αντικείμενα, και όχι αντικείμενα που θα μπορούσαν να του αποσπάσουν την προσοχή (π.χ. ξύστρες, παιχνίδια).
Κανόνες της τάξης
Κρίνεται απαραίτητο το πρόγραμμα δραστηριοτήτων, το οποίο εφαρμόζεται, να είναι κατάλληλα οργανωμένο αλλά και προβλέψιμο. Ειδικότερα, δεδομένης της αδυναμίας των μαθητών και των μαθητριών με ΔΕΠ-Υ να ολοκληρώνουν τις εργασίες τους, η αξιοποίηση ενός προγράμματος μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα βοηθητική. Έτσι, τα παιδιά δεν πρόκειται να βρεθούν προ εκπλήξεων, καθώς έχουν τη δυνατότητα να συμβουλεύονται το πρόγραμμα και να γνωρίζουν επακριβώς τι θα κάνουν εντός της ημέρας.
Εξίσου σημαντικό είναι να οριστούν μερικοί κανόνες, οι οποίοι θα προβλέπουν τον τρόπο συμπεριφοράς των μαθητών και των
μαθητριών μέσα στη σχολική τάξη και οι οποίοι θα πρέπει να τηρούνται. Είναι πολύ σημαντικό οι συγκεκριμένοι κανόνες να είναι διατυπωμένοι με
σαφήνεια, ώστε να γίνουν πλήρως κατανοητοί από τα παιδιά.
Αλλαγή του τρόπου διδασκαλίας
Η διδασκαλία θα πρέπει να γίνεται με όσο το δυνατόν πιο διασκεδαστικό και ευρηματικό τρόπο, προκειμένου να προσελκύει και να διατηρεί το ενδιαφέρον και την προσοχή των παιδιών. Δεδομένου ότι το παιδί με ΔΕΠ-Υ έχει ανάγκη από συνεχή καθοδήγηση και ανατροφοδότηση από τον/την εκπαιδευτικό, αυτός/αυτή θα πρέπει να το ενθαρρύνει και να το παρακινεί συνεχώς να συμμετέχει στο μάθημα.
Επιπλέον, ο/η εκπαιδευτικός θα πρέπει να επιτρέπει στο παιδί με ΔΕΠ-Υ τη μερική κινητική ανησυχία όση ώρα αυτό κάθεται στο θρανίο του. Καλό θα ήταν να του δίνει και την ευκαιρία να σηκώνεται περιοδικά από τη θέση του με διάφορες αφορμές: για να σβήσει τον πίνακα, να μοιράσει φωτοτυπίες στους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές του, να φέρει κιμωλίες ή κάποιο άλλο χρήσιμο υλικό για το μάθημα από το γραφείο των δασκάλων κ.λ.π., ώστε να δοθεί μία διέξοδος στην υπερκινητικότητά του (σωματική εκτόνωση).
Οι οδηγίες του/της εκπαιδευτικού είναι απαραίτητο να είναι σύντομες, απλές, σαφείς και να επαναλαμβάνονται άλλη μία φορά τουλάχιστον. Ο/Η εκπαιδευτικός μπορεί, στη συνέχεια, να ζητήσει από το ίδιο το παιδί να επαναλάβει με δικά του λόγια την οδηγία που του δόθηκε, ώστε να σιγουρευτεί ότι πράγματι την κατανόησε. Οι στόχοι που καλείται ο μαθητής ή η μαθήτρια με ΔΕΠ-Υ να εκπληρώσει θα πρέπει να είναι μικροί και ρεαλιστικοί, ώστε να εξασφαλίζεται πάντα η επιτυχής πραγματοποίησή τους. Επιπλέον, προκειμένου να αποτραπεί η ενίσχυση της παρορμητικότητας του παιδιού με ΔΕΠ-Υ δεν θα πρέπει να ενθαρρύνεται η ταχύτητα στις απαντήσεις.
Όσον αφορά τις δραστηριότητες, καθεμία από αυτές θα πρέπει να χωρίζεται σε μικρότερες και σύντομες ενότητες, ώστε να μειωθούν οι πιθανότητες εγκατάλειψης της προσπάθειας για επίλυσή τους από το παιδί, ενώ σημαντική για τη διατήρηση της προσοχής του παιδιού είναι η εναλλαγή «ενδιαφερόντων» και «βαρετών» δραστηριοτήτων.
Στην περίπτωση που το παιδί με ΔΕΠ-Υ αδυνατεί να ανταποκριθεί ικανοποιητικά στις σχολικές εργασίες, ο/η εκπαιδευτικός καλό θα ήταν να μειώσει τον όγκο τους, ενώ αν κατά τη διόρθωση των εργασιών τα λάθη είναι πολλά, προτιμότερο θα ήταν να επιμένει σε συγκεκριμένα μόνο σημεία. Να διορθώνει, δηλαδή, μόνο μια κατηγορία λαθών έως ότου αυτά εμπεδωθούν από το παιδί.
Τέλος, ο/η εκπαιδευτικός μέσα από τις κατάλληλες δραστηριότητες θα πρέπει να δίνει στο παιδί με ΔΕΠ-Υ τη δυνατότητα να αναδεικνύει τις ιδιαίτερες ικανότητές του και να το επαινεί για το ταλέντο του.
Επιβράβευση
Μία πολύ σημαντική τεχνική για τη βελτίωση της διασπαστικής συμπεριφοράς των παιδιών είναι η επιβράβευση. Ο/Η εκπαιδευτικός,
δηλαδή, καλείται να επαινεί τα παιδιά, όταν επιτυγχάνουν κάποιο στόχο ή όταν εκδηλώνουν σωστή συμπεριφορά. Συγχρόνως, είναι απαραίτητο
τα παιδιά να επιβραβεύονται και για την προσπάθεια την οποία καταβάλλουν και όχι αποκλειστικά για τις μεγάλες επιτυχίες που σημειώνουν.
Επίσης, πρέπει να δοθεί έμφαση στη συχνότητα των επαίνων. Συγκεκριμένα, πρέπει να παρέχονται θετικές ενισχύσεις ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Άλλωστε, η σχολική ημέρα είναι αρκετά μεγάλη και τα ίδια τα παιδιά έχουν την ανάγκη να νιώσουν την ικανοποίηση πως κατά τη διάρκεια αυτής κατάφεραν κάτι. Με αυτόν τον τρόπο, ενισχύεται η αυτοεκτίμηση των παιδιών και παράλληλα, τους προσφέρεται ένα κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθεια. Οι θετικές ενισχύσεις, οι οποίες ωστόσο λαμβάνουν τη μορφή εξωτερικών κινήτρων, που παρέχονται στα παιδιά μπορούν να παρουσιαστούν ως εξής: ο έπαινος, τα γλυκίσματα, προνόμια όπως το να βρίσκεται πρώτος ή πρώτη όταν σχηματίζουν σειρές, να διδάξει σε κάποιο άλλο παιδί μικρότερης τάξης, να είναι υπεύθυνος, υπεύθυνη για κάποια δουλειά της τάξης.
Επιπλέον, θεωρείται προτιμότερο η επιβράβευση να μην παραμένει η ίδια αλλά να αλλάζει, προκειμένου να μην χάσει την αξία της. Συγχρόνως, αυτή πρέπει να πραγματοποιείται μέσω μικρών και άμεσων αμοιβών παρά μεγαλύτερων, οι οποίες ωστόσο θα επέλθουν ύστερα από κάποιο διάστημα, όπως για παράδειγμα, όταν τελειώσει η εβδομάδα.
Τέλος, ιδιαίτερη σημασία έχει το σύστημα ανταλλάξιμων αμοιβών (token economy system). Η εν λόγω μέθοδος μπορεί να εφαρμοστεί για όλη την τάξη και όχι μόνο για τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ. Έτσι, οι μαθητές και οι μαθήτριες συλλέγουν πόντους κάθε φορά που επιδεικνύουν σωστή συμπεριφορά. Όταν πλέον θα έχουν συγκεντρώσει αρκετούς, μπορούν να τους εξαργυρώσουν με τη μορφή αμοιβών, προνομίων, δραστηριοτήτων. Εντούτοις, στις περιπτώσεις που τα παιδιά δεν τηρούν κάποιους κανόνες ή έχουν απρεπή συμπεριφορά χάνουν πόντους. Προκειμένου αυτό το σύστημα να λειτουργήσει αποτελεσματικά απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί ο/η εκπαιδευτικός να συζητήσει με τα παιδιά ποιες συμπεριφορές θεωρούνται επιθυμητές και ποιες ανεπιθύμητες, έτσι ώστε αυτά να γνωρίζουν τους «κανόνες» και να κατανοήσουν ποιους στόχους οφείλουν να πετύχουν, ώστε να ανταμειφθούν. Επίσης, θα πρέπει να καθορίσουν εξ αρχής ποιες θα είναι οι ανταμοιβές τους, ενώ η συλλογή πόντων δεν πρέπει να είναι μυστική. Τόσο τα παιδιά, όσο και ο δάσκαλος, είναι καλό να έχουν πρόσβαση στον πίνακα που αναγράφονται οι πόντοι των μαθητών και των μαθητριών για να μπορούν να ελέγχουν την πορεία τους, ενώ ο/η εκπαιδευτικός πρέπει να τους ενημερώνει κάθε φορά που τους προσθέτει ή αφαιρεί πόντους.
Κυρώσεις
Οι ενισχύσεις αναλόγως τις περιπτώσεις εκτός από θετικές μπορεί να είναι και αρνητικές. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δε σημαίνει πως θα επιβάλλονται στα παιδιά ποινές ή αυστηρές τιμωρίες. Άλλωστε, έχει παρατηρηθεί ότι η επιβράβευση ως τεχνική συμπεριφορικής παρέμβασης είναι αποτελεσματικότερη σε σχέση με την ποινή. Απλώς όταν τα παιδιά παραβιάζουν κάποιους κανόνες ο δάσκαλος οφείλει να τους κάνει κάποια επίπληξη, η οποία θα είναι σύντομη και κατηγορηματική.
Ωστόσο, απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή, διότι σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να δημιουργηθούν στα παιδιά αρνητικά συναισθήματα και να έρθουν σε δύσκολη θέση. Από την πλευρά του/της, ο/η εκπαιδευτικός πρέπει να λειτουργεί με ηρεμία, σεβασμό προς τους μαθητές και τις μαθήτριες αλλά και διακριτικότητα, ώστε να μην γίνει αντιληπτή η επίπληξη από την υπόλοιπη τάξη. Ακόμη, είναι αναγκαίο να υιοθετήσει μία σταθερή στάση απέναντι σε αυτό το θέμα, δηλαδή, να μην τιμωρεί επιλεκτικά, αλλά με αντικειμενικό και συνεπή τρόπο.
Επίσης, κάποιες φορές τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ παρουσιάζουν μη επιθυμητές συμπεριφορές με μοναδικό σκοπό να κεντρίσουν την προσοχή του/της εκπαιδευτικού ή των υπόλοιπων παιδιών. Σε τέτοιες καταστάσεις, η λύση είναι ο δάσκαλος/η δασκάλα να αγνοήσει τις συγκεκριμένες συμπεριφορές, διότι διαφορετικά εάν αντιδρούσε σε αυτές, τα παιδιά πιθανότατα θα το εκλάμβαναν σαν επιβράβευση. Σε δεύτερη φάση, ο/η εκπαιδευτικός θα μπορούσε να μετατρέψει την αρνητική ενέργεια σε θετική. Για παράδειγμα, προκειμένου να απομακρύνει το παιδί από τη μη επιτρεπτή συμπεριφορά, θα μπορούσε να του αναθέσει κάποια εργασία ή να του δώσει ένα ερέθισμα κατευθύνοντας το να ασχοληθεί με κάτι άλλο.
«Το σχολείο πρέπει να προσαρμόζεται στις ανάγκες του παιδιού
και όχι το παιδί στις ανάγκες του σχολείου»
Παιδαγωγός – Ειδική Παιδαγωγός ΜSc – Εκπαιδευτικό προσωπικό των ΚΔΑΠ ”Μεγαλώνουμε Μαζί”
