Η διαταραχή αυτιστικού φάσματος συνιστά μια διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή που εκδηλώνεται στην πρώιμη αναπτυξιακή ηλικία του εκάστοτε ατόμου. Σε αυτήν συγκαταλέγεται μια πληθώρα ελλειμμάτων που κάνουν την εμφάνισή τους σε περισσότερα από ένα σημεία της ανάπτυξής του.

Ο όρος «αυτισμός» προέρχεται ετυμολογικά από τη λέξη «εαυτός», υποδηλώνοντας την απομόνωση ενός ατόμου στον εαυτό του. Αναφορικά με την αιτιολογία της εν λόγω διαταραχής, μείζονος σημασίας αποτελούν οι παράγοντες νευρολογικής φύσεως (π.χ. εγκεφαλική λειτουργία).

Επιπροσθέτως, σημειώνεται η σύνδεση του αυτισμού με επιπλοκές, οι οποίες ενδέχεται να εκδηλωθούν σε οποιοδήποτε στιγμή της ζωής του ατόμου (προγεννητικό, μεταγεννητικό, περιγεννητικό στάδιο) αλλά και με ποικίλες μορφές ανωμαλιών (γενετικής, χρωμοσωμικής φύσεως). Ιδιάζουσας σημασίας είναι η ύπαρξη συννοσηρότητας του αυτισμού με τις νοητικές δυσκολίες.

Παράλληλα, τα παιδιά με αυτισμό διακρίνονται για την οπτική τους αντίληψη και τη «φωτογραφική τους μνήμη», τον οπτικοκινητικό συντονισμό και την επιδέξια λεπτή κινητικότητά τους. Ουκ ολίγες φορές εκδηλώνουν και διαταραχή ελλειμματικής προσοχής. Ακόμη, αρέσκονται στη σύνθεση παζλ, στη δημιουργία ταυτίσεων και ταξινομήσεων εικόνων, αντικειμένων, κ.τ.λ. Τέλος, κατανοούν καλύτερα συγκεκριμένες έννοιες, καθώς δεν έχουν αναπτυγμένη τη δεξιότητα αντίληψης της αφηρημένης σκέψης. Μάλιστα, στα παιδιά αυτά συνήθως αποδίδεται ο χαρακτηρισμός «μικροί σοφοί – επιστήμονες», διότι διαθέτουν σπάνιες ικανότητες (όπως για παράδειγμα, η διάκριση σε εικαστικές τέχνες, η ισχυρή θύμηση, κ.τ.λ.).

Μάλιστα, η συνειδητή αποφυγή της βλεμματικής επαφής «παιδιά με πέτρινα μάτια», η στερεοτυπία κινήσεων και η λατρεία ως προς την ρουτίνα, η εμμονή ως προς τη διατήρηση της ομοιότητας και επομένως η αντίσταση σε οτιδήποτε επιφέρει την αλλαγή αποτελούν χαρακτηριστικά των ατόμων που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού. Αξίζει να σημειωθεί πως η μη ανταπόκρισή τους σε καλέσματα, δημιούργησε την ανησυχία ύπαρξης κάποιου ακουστικού ελλείμματος, παρόλο που δεν υπάρχει κάποιο παθολογικό πρόβλημα.

Παράλληλα, εκφράζουν αδυναμία ως προς κάθε είδους κοινωνικής συναλλαγής, κάτι που σηματοδοτεί την αποστασιοποίηση τους από κάθε επαφή, είτε φυσικής, είτε ψυχολογικής φύσεως. Ως επί το πλείστον, τα παιδιά με αυτισμό είναι ιδιαιτέρως ήσυχα, εγκλωβισμένα στον δικό τους κόσμο, απασχολούμενα με κάποιο αντικείμενο που κρατούν επί ώρες στα χέρια τους χωρίς να το περιεργάζονται δημιουργικά.

Εν κατακλείδι, το κλινικό προφίλ των ατόμων που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού δεν είναι σταθερό και μόνιμο και αυτό, γιατί η διαταραχή διακρίνεται για τον ετερογενή της χαρακτήρα. Για τον λόγο αυτόν, συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση η ύπαρξη μιας σφαιρικής, ολοκληρωμένης κατανόησης των συγκεκριμένων χαρακτηριστικών, έχοντας ως σκοπό τη βέλτιστη υποστήριξη και εξέλιξη των ατόμων αυτών.

Συνοπτικά: Τριάδα βασικών ελλειμμάτων

Κατόπιν της περάτωσης ερευνών, οι οποίες διεξήχθηκαν από τη ερευνήτρια Wing, γίνεται λόγος για μια τριάδα βασικών ελλειμμάτων, η οποία συναντάται στην εν λόγω διαταραχή και συνιστά τη βάση για τη διάγνωσή της. Πρόκειται για ελλείμματα που επεκτείνονται τον τομέα της επικοινωνίας, της κοινωνικοποίησης, της δημιουργικότητας και της φαντασίας. Ουκ ολίγες φορές συναντώνται περιπτώσεις παιδιών, τα οποία αποφεύγουν τη χρήση της ομιλίας ή ακόμη και τη γλώσσα του σώματος.

Επίσης, υπάρχουν παιδιά που προβαίνουν στη χρήση της ηχολαλίας ή και της ιδιότυπης – ακατάληπτης επικοινωνίας. Ενδέχεται ακόμη να μην κατανοούν τη μεταφορική και χιουμοριστική χρήση της γλώσσας.

Επιπροσθέτως, άτομα με αυτισμό συνήθως επιλέγουν την κοινωνική απομόνωση συνειδητά. Ωστόσο, η αλληλεπίδρασή τους με τους άλλους δεν είναι και τόσο ουσιαστική, καθώς κουράζουν τους συνομιλητές μέσα από μονολόγους. Δυσκολία παρατηρείται και στη δημιουργία φιλιών, ενώ δεν ελλείπουν και οι δυσκολίες στη γενίκευση των κοινωνικών κανόνων και στην κοινωνική μίμηση.

Οι στερεοτυπικές κινήσεις και η περιορισμένη φαντασία είναι δύο χαρακτηριστικά για τα οποία διακρίνονται οι μαθητές με την εν λόγω διαταραχή. Ειδικότερα, διαθέτουν ένα περιορισμένο ρεπερτόριο δραστηριοτήτων και ενδιαφερόντων που περιλαμβάνει στερεοτυπικές αδέξιες κινήσεις τους σώματος και των χεριών (για παράδειγμα, χτύπημα δαχτύλων, περπάτημα στις μύτες των ποδιών, πετάρισμα). Έχουν εμμονές και μπορούν να προσκολλώνται για ώρες σταθερά και επαναληπτικά με ασυνήθιστα αντικείμενα. Τους αρέσει να τα τακτοποιούν ευλαβικά και να τοποθετούν σε σειρά. Παράλληλα, διέπονται από μια εμμονή για την αλληλουχία και τη διατήρηση της ομοιότητας, με αποτέλεσμα σε κάθε εγχείρημα αλλαγής της ρουτίνας, να προβαίνουν σε βίαια ξεσπάσματα και εκρήξεις θυμού.

Ιδιάζουσας σημασίας καθίσταται και η απουσία αυθόρμητης ικανότητας για συμβολικό παιχνίδι. Αυτό αντικαθίσταται από επαναλαμβανόμενες – στερεοτυπικές δραστηριότητες, οι οποίες ενέχουν έντονα το στοιχείο της λύπης. Ακόμη, αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην αυθόρμητη υπόκριση και στον σχηματισμό μετα – αναπαραστάσεων. Δεν δείχνουν υποκριτική συμπεριφορά και δεν μπορούν να κάνουν νοητικές αναπαραστάσεις με βάση τις προσλαμβανόμενες πληροφορίες από το περιβάλλον τους. Μάλιστα, αδυνατούν να κατανοήσουν άλλες νοητικές καταστάσεις όντας «νοητικώς τυφλά» σύμφωνα με τη Θεωρία της Νοητικής «Τύφλωσης».

Πιο συγκεκριμένα, η απουσία ενσυναίσθησης είναι κάτι πους τους χαρακτηρίζει. Δυσκολεύονται στην αναγνώριση και κατανόηση των συναισθημάτων, των σκέψεων, των επιθυμιών, των αναγκών και των προθέσεων των άλλων. Τέλος, δεν κατανοούν το νου των άλλων για να διαμορφώσουν ανάλογα τη δική τους συμπεριφορά στο καθημερινό συγκείμενο. Μάλιστα, σύμφωνα με τη Θεωρία του Νου, οι νοητικές καταστάσεις των άλλων είναι διαφορετικές από την κατάσταση του πραγματικού κόσμου και από τις δικές τους.

«Ο αυτισμός δεν είναι ασθένεια, δε θεραπεύεται με φαρμακευτική αγωγή»

Ωστόσο, με κατάλληλη παρέμβαση και υποστήριξη το άτομο με αυτισμό μπορεί να σημειώσει σημαντική πρόοδο και να αξιοποιήσει στο μέγιστο τις δυνατότητές του. Η θεραπευτική παρέμβαση χρειάζεται να είναι ολιστική, δομημένη και εξατομικευμένη.

Είναι πολύ σημαντική η έγκαιρη διάγνωση της διαταραχής και η έγκαιρη έναρξη θεραπευτικής παρέμβασης, καθώς καλύτερη πρόγνωση και πορεία παρουσιάζουν τα παιδιά με αυτισμό που ξεκινούν παρέμβαση έγκαιρα κατά την προσχολική ηλικία (πρώιμη παρέμβαση).

O αυτισμός δεν είναι ασθένεια, δεν θεραπεύεται με φαρμακευτική αγωγή, ΟΜΩΣ βελτιώνεται ποιοτικά η εικόνα του ατόμου με αυτισμό μέσα από την κατάλληλη θεραπευτική εξατομικευμένη παρέμβαση.

Η διάρκεια της παρέμβασης μοιάζει με προπόνηση σε δρόμο αντοχής, μαραθώνιο… Δεν είναι αγώνας ταχύτητας. Χρειάζεται υπομονή, επιμονή, πίστη και συστηματική προσπάθεια. Κυρίως στηρίζεται στο σεβασμό και την κατανόηση των δυσκολιών του παιδιού με αυτισμό, στην αποδοχή ότι μεγαλώνουμε ένα υπέροχο διαφορετικό παιδί που μέσα από τις δυσκολίες μας δίνει την ευκαιρία να αντιληφθούμε το θαύμα της μοναδικότητάς μας….

Τρίπτυχο Επιτυχίας:

– Πρώιμη Παρέμβαση

– (Διαφορο)Διάγνωση

– Αξιολόγηση & Αντιστάθμιση

«Τα παιδιά με αυτισμό δε ζουν σε έναν «άλλον» κόσμο. Ζουν στον κόσμο μας , αλλά με τον δικό τους , μοναδικό τρόπο. Προσπάθησε να δεις τον αυτισμό περισσότερο σαν μια διαφορετική ικανότητα παρά σαν μια αναπηρία. Κοίτα πέρα από τους περιορισμούς που θέτει! Εστίασε στα «δώρα» που δύναται να σου προσφέρει!»

«Όλα τα παιδιά μαθαίνουν… Απλώς όχι την ίδια μέρα και ούτε με τον ίδιο τρόπο! , George Evans Για αυτόν τον λόγο, φρόντισε οι προσδοκίες σου να είναι υψηλές, δίχως να επιφέρεις τον «καταδικασμό» του εκάστοτε παιδιού, είτε ως γονέας, είτε ως δάσκαλος»

*Με τον όρο Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές (Δ.Α.Δ.) αναφερόμαστε σε μια ομάδα διαταραχών που αφορούν την ανάπτυξη ενός συνόλου πολλαπλών βασικών ικανοτήτων, με κύρια στοιχεία τη δυσκολία στην επικοινωνία και στην κοινωνικοποίηση.

Διάκριση σε πέντε βασικές κατηγορίες:

1) Αυτισμός

2) Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή – Μη προσδιοριζόμενη (Άτυπος Αυτισμός)

3) Σύνδρομο Asperger

4) Σύνδρομο Rett

5) Αποδιοργανωτική διαταραχή της παιδικής ηλικίας

Ιωακείμ Έλενα, Παιδαγωγός – Ειδική Παιδαγωγός ΜSc